1ο Γυμνάσιο Γέρακα

Κανόνες και ασκήσεις τονισμού

ΚΑΝΟΝΕΣ TOΝΙΣΜΟΥ

Βραχύχρονη λέγεται η συλλαβή που έχει βραχύχρονο φωνήεν, δηλαδή: ο και ε
Μακρόχρονη λέγεται η συλλαβή που έχει μακρόχρονο φωνήεν, δηλαδή: η και ω ή δίφθογγο αι, ει, οι, υι, αυ, ευ, ηυ, ου ή καταχρηστική δίφθογγο η,ω,α. ( το αι και το οι όταν βρίσκονται στο τέλος λέξης που κλίνεται είναι βραχύχρονα π.χ. οι κηποι, των κήπων).
Τόνοι: οξεία πηγή
Περισπωμένη δωρον
Πνεύματα: δασεία άγιος
Ψιλή ακούω
ΒΑΣΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΟΝΙΣΜΟΥ
n Καμία λέξη δεν τονίζεται πιο πάνω από την προπαραλήγουσα: αντιλαμβάνομαι.
n Όταν η λήγουσα είναι μακρόχρονη, η προπαραλήγουσα δεν τονίζεται: η θάλασσα, αλλά: της θαλάσσης, άδικος, αλλά:αδίκως

Α) Κάθε βραχύχρονη σύλλαβη όταν τονίζεται: νέος, δόξα
Β) Η προπαραλήγουσα όταν τονίζεται: επικίνδυνος
Οξεία παίρνουν: Γ) Η μακρόχρονη παραλήγουσα μπροστά από μακρόχρονη λήγουσα:θήκη
Δ) Η μακρόχρονη ονομαστ., αιτιατ. και κλητ. όταν τονίζεται στη λήγουσα:
η φωνή , την φωνήν,ω φωνή.

Περισπωμένη παίρνουν: Α) Η μακρόχρονη παραλήγουσα μπροστά από βραχύχρονη
λήγουσα: το δωρον
Β) Η μακρόχρονη γενική και δοτική όταν τονίζονται στη λήγουσα:
της φωνης, τη φωνη

ΕΙΔΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ
Η λήγουσα όταν προέρχεται από συναίρεση παίρνει περισπωμένη: ( τιμάω ) τιμω
Κάθε λέξη που λήγει σε –ευ και – ου, όταν τονίζεται στη λήγουσα,παίρνει περισπωμένη : ω βασιλευ, πανταχου.
Τα επιρρήματα σε –ως, όταν τονίζονται στη λήγουσα, παίρνουν περισπωμένη: καλως,κακως.
Οι μονοσύλλαβοι ρηματικοί τύποι με μακρό φωνήεν παίρνουν περισπωμένη:θω
Το –αι είναι μακρόχρονο στην κατάληξη της ευκτικής : ποιησαι
Το –αι είναι βραχύχρονo στην κατάληξη των απαρεμφάτων: ποιησαι
Δίχρονα λέγονται τα φωνήεντα α, ι ,και υ γιατί είναι άλλοτε μακρά και άλλοτε . βραχέα.
Τα ουδέτερα της β’ κλίσης έχουν το –α της κατάληξης του πληθυντικού βραχύ: τα δωρα.
Στα πρωτόκλιτα ουσιαστικά η κατάληξη –ας είναι πάντα μακρόχρονη: βουλευτάς, της μοίρας, τάς μοίρας.
Στα θηλυκά της α’ κλίσης το –α είναι μακρό ( όταν προηγείται φωνήεν ή –ρ ) και βραχύ όταν προηγείται σύμφωνο π.χ. η παιδεία, η χώρα, η γλωσσα (περισπωμένη, προηγείται σύμφωνο).
Η κατάληξη –α στη δοτική ενικού είναι μακρόχρονη: τη μοιρα.
Η γενική πληθυντικού τονίζεται στη λήγουσα και παίρνει περισπωμένη: των μοιρων
Στα δευτερόκλιτα τρικατάληκτα επίθετα όταν πριν από την κατάληξη –ος του αρσενικού προηγείται φωνήεν ή –ρ ,το θηλυκό λήγει σε –α μακρό π.χ. τέλειος,τελεία,τέλειον, ενώ καλός, καλή καλόν.
Στα τριτόκλιτα ουσιαστικά τα δίχρονα φωνήεντα στις καταλήξεις είναι βραχέα. π.χ. τό σημα
Το -α είναι βραχύχρονο(ουσιαστικά α’ κλίσης ): όταν πριν από την κατάληξη–α υπάρχει σύμφωνο ,εκτός από το –ρ: η μουσα ( το-α είναι βραχύ ) , η χωρα( το –α είναι μακρό ).
Στην πρώτη κλίση: Η κατάληξη –ας είναι πάντοτε μακρόχρονη: της μοιρας, τας μοιρας
Η κατάληξη –α στη δοτική ενικού είναι μακρόχρονη: τη μοιρα
Η γενική πληθυντικού τονίζεται στη λήγουσα και παίρνει περισπωμένη: των μοιρων

1) ΑΣΚΗΣΗ: Να τονίσετε τις παρακάτω λέξεις.
Προγονος , οικος, κηποι, ανδρων, κοποις (δοτ.), γενναιος, δουλων, ταυρος, υπογειος, σπευδε, πρωτον, πρωτων, δεσμωτης, ανθρωπους, ανθρωποι, στρατιωτων, ακουσον.


ΣΥΝΘΕΣΗ ΛΕΞΕΩΝ- πνεύματα
Στη σύνθεση των λέξεων ή στην έκθλιψη(=όταν χάνεται ένα φωνήεν πριν από φωνήεν),όταν η δεύτερη λέξη αρχίζει από φωνήεν που παίρνει δασεία,τότε το ψιλό σύμφωνο της πρώτης λέξης ( κ ,π ,τ ) τρέπεται στο αντίστοιχό του δασύ ( χ, φ, θ ).
Αντί + έλλην= ανθέλλην (ανθέλληνας ) κακός+ύποπτος=καχύποπτος
Από + οπλίζω= αφοπλίζω κατά+ηγητής=καθηγητής
2) ΑΣΚΗΣΗ: Να σχηματίσετε σύνθετες λεξεις
Από + αίρεση
Επί + ίππος
Κατά + ολικός
Κατά + οδός
Επί + ημερίδα
ΑΣΚΗΣΗ: Να γράψετε με κεφαλογράμματη γραφή τις παρακάτω φράσεις.
Δόξα τω θεω, το δις εξαμαρτειν ουκ ανδρός σοφου.



Κουσερή Γ. Κουσερή Γ.